magazyn Świat Nei Jia
NR 31 (SIERPIEŃ 2003)

Kaligrafia

IDEOGRAMY CHIŃSKIE - GENEZA POWSTANIA
Bartłomiej Jabłoński

netlink@lodz.pdi.net
http://tai.math.uni.lodz.pl/chen

Już w szkole podstawowej uczymy się, że starożytne pisma składały się z szeregu obrazków. Każdy znak przedstawiał jakie pojęcie, a ciąg znaków układał się w żądaną treć. Obserwując popularny teleturniej w zgadywanie przysłów, zauważyłem, że o ile łatwo jest narysować przedmiot (rzeczownik), to jednak każdy miałby problemy z przedstawieniem czynności (czasownik), opisu cechy (przymiotnik) lub stosunku między pojęciami (przyimek). Takie nierzeczownikowe pojęcia mogą być przedstawiane tylko wtedy, gdy istniaje jakiś model kulturowy, jakiś zbiór wspólnych zachowań, gdzie każde pojęcie da się przybliżać za pomocą rzeczowników. Na przykład, czasownik przesyłać może być przedstawiony jako ikona koperty, zwoju papirusowego, czy choćby dwóch pałek od tam tamów.

Wielokrotnie na lekcjach języka chińskiego nauczyciel w ramach ciekawostki omawiał etymologię znaku. Nierzadko wtedy dziwiłem się, jak ówcześni chińscy pisarze (a może malarze!) starali się graficznie przedstawić uproszczony obraz danego przedmiotu lub czynności. Należy jednoczenie pamiętać, że postać współcześnie występującego znaku może znacząco odbiegać od swojego pierwowzoru. Miało na to wpływ wiele czynników: kultura, narzędzie piśmiennicze (rylec do grawerowania kamieni), kolejne zmiany dynastii (a więc i regionu dominującego w państwie chińskim) oraz przeprowadzane przez cesarzy radykalne reformy w ideogramach, mające na celu uproszczenie i ujednolicenie pisowni (ostatnia taka zmiana miała miejsce w roku 1964 - dzisiaj w informatyce używa się dwóch zestawów znaków: tradycyjnego m.in. na Taiwanie i uproszczonego w Chinach kontynentalnych).

Przed przystąpieniem do dalszej lektury warto przypomnieć sobie kilka faktów, które opisywałem w poprzednim artykule. Każdy znak może składać się z kilku mniejszych, że jeden wyraz chiński może składać się z kilku znaków oraz, w przeciwieństwie do europejskich znaków fonetycznych, chińskie znaki są ideogramami, czyli graficznym przedstawieniem pewnym rzeczy czy pojęć. Znaki te, używane są na ogromnym terenie i mogą być wymawiane bardzo różnie. Dlatego w tym artykule nie podaję sposobu wymowy prezentowanych znaków, skupiając się głównie na jego graficznej reprezentacji.

Wyjaśnienia genezy powstawania znaków mogą niektórym wydawać się pokręcone, zagmatwane i wymyślone na siłę. Zanim więc przejdę do omawiania znaków chińskich pozostanę przez chwilę na swoiskim - polskim - podwórku.

Wyraz "humor" jednoznacznie kojarzy nam się z dobrym samopoczuciem, szampańskim nastrojem, nastrojem skorym do żartów. Dziwnym więc wydaje się pochodzenie tego wyrazu od łacińskiego słowa umere - być wilgotnym! I bynajmniej nie chodzi tutaj o zalewanie się łzami radości. Zgodnie z poglądami ukształtowanymi na początku naszej ery przez Galena mamy cztery typy osobowości, które determinowane są przez cztery rodzaje płynów naszego organizmu. I tak: temperament sangwinika - osoby pogodnej, wesołej - zdeterminowany był przez krew, czyli właśnie wilgoć. Chińskie ideogramy powstawały dwa tysiące lat przed Gelanem i to w zupełnie innej kulturze. Nie dziwmy się zatem, że i wyjaśnienia mogą wydawać się nam naciągane.

Starożytny symbol oznaczający usta wygląda następująco: ideogram. Jest on bardzo podobny do wizerunku ludzkiej twarzy. Kolejne uproszczenia doprowadziły do obecnej postaci tego znaku: ideogram. Początkowy znak oka to okrąg z umieszczoną wewnątrz kropką-źrenicą ideogram, dzisiaj znak oznaczający oko wygląda tak: ideogram. Więcej wyobraźni należy użyć aby skojarzyć znak ideogram z drzewem. Nie wszystkie jednak znaki w tak prosty sposób odzwierciedlają rzeczywistość.

Dodanie pionowej kreski przecinającej usta tworzy znak środek: ideogram. Znak złożony z trzech ust to rzeczy, dobra: ideogram (może dlatego, że lubimy się chwalić tym, co posiadamy). Usta, z których wydobywa się dźwięk, to mówić: ideogram.

Znaki chińskie początkowo ryte były w kamieniu lub drewnie, następnie malowane pędzelkiem na papierze. Zważywszy na narzędzia i niemożnoć oddawania szczegółów, znaki języka musiały się do tego dopasować. W przeciwieństwie do liter alfabetu łacińskiego, dominują proste kreski, które przecinają się, najczęciej, pod kątem prostym. Postać człowieka względnie łatwa do oddania przy pomocy ołówka lub gęsiego pióra ideogram, namalowana grubym pędzelkiem wygląda tak: ideogram. Człowiek z wybrzuszeniem - w ciąży - to kobieta; postać znaku wygląda następująco: ideogram. kobieta z dziećmi ideogram to matka - po kolejnych uproszczeniach znak w końcu przybiera następującą postać: ideogram. Ponieważ każdy człowiek posiada matkę, to słowo każdy reprezentowane jest za pomocą znaku złożonego z dwóch: człowieka (na górze) i matki (na dole): ideogram.

Ewolucja znaku oznaczającego wyraz słońce została pokazana w poprzednim artykule - dzisiejsza postać znaku to: ideogram, a ponieważ gwiazda ta wyznacza nam cykl dzienny, to znak ten oznacza również słowo dzień.

Człowiek duży stoi wyprostowany ideogram, ramiona ma szeroko rozciągnięte. Człowiek mały ma spuszczone ramiona ideogram. Człowiek wstający został uproszczony do postaci ideogram. Kolejne liczebniki wyznaczane są przez odpowiednią iloć poziomych kresek: jeden ideogram, dwa ideogram, trzy ideogram. Z czasem znaki cztery i pięć uległy zmianie na ideogram i ideogram.

Wiele znaków/wyrazów bierze się z kombinacji innych. Na przykład: codzienne to każdy+dzień: ideogram. Mowa ludzka (język mówiony) to duża ilość dźwięków wydobywających się z ust, czyli połączenie znaków pięć+usta+mówić: ideogram. Język chiński (mówiony) to: Chiny (=środek+państwo)+mowa: ideogram.

Znak ideogram to rozum, idea, myśl, znaczenie. Każda ze składowych części jest już znana. Mamy zatem znak słońca ideogram i wstawania ideogram. Pisane obok siebie ideogram oznaczają świt (słońce wstaje). Jeden nad drugim ideogram oznacza dźwięk - kiedy słońce wstaje, zaczyna się dzień. Cisza nocna zamienia się w zauważalne dźwięki krzątających się dookoła ludzi. Umieszczenie dźwięku ponad sercem (a właciwie całym obszarem klatki piersiowej) oznacza, wsłuchiwanie się w odgłosy serca. Podobnie jak w kulturze europejskiej, serce jest siedliskiem naszych emocji. Wsłuchiwanie się w to, co czujemy w sercu, to rola naszego intelektu.

Najprostsze znaki można spotkać jako składową innych - bardziej skomplikowanych. Weźmy pod uwagę znak człowiek ideogram. Znak złożony z dwóch znaków człowieka (ideogram ) oznacza naśladować, być posłusznym ideogram. Znak, w którym człowiek jest otoczony zewsząd ideogram to więzień. Znak człowieka pisany nieco inaczej i umieszczony ponad parą składających się rąk ideogram oznacza człowiek wpadającego w cudze ręce - pułapkę. Znak człowieka, używany jako składowa innych znaków, może być również pisany jako ideogram. Taki człowiek umieszczony koło znaku środka to pomiędzy ideogram. Znak człowieka umieszczony obok kręgosłupa ideogram oznacza ludzi bardzo bliskich - powiązanych ze sobą jak kręgi w kręgosłupie - może również oznaczać małżonka. Mówiąc o małżonku można użyć również dwóch znaków ideogram. Pierwszy z nich jest kombinacją siekiery ideogram i dzielenia ideogram - razem dają połowę ideogram. W kulturze europejskiej małżonka czasem też określa sie mianem jako "lepszej połowy". Osoba, która siedzi koło tego samego ognia (ogniska) ideogram to partner. W mitologii chińskiej góry to siedlisko rzeczy ponadmaterialnych, a więc człowiek z gór ideogram , to bóg, duch, osoba uświęcona.

Inny prosty znak to ideogram oznaczający drzwi, bramę. Przypomina nieco drzwi spotykane w salonach na dzikim zachodzie. Umieszczenie wewnątrz znaku słońca ideogram tworzy wyraz pomiędzy. Księżyc zaglądający przez drzwi ideogram wróży spokój, lenistwo, wyciszenie. Połączenie znaków odpoczynku ideogram (składającego się z człowieka wylegującego się pod drzewem) to ideogram, czyli wolny czas. Zerknięcie, to człowiek w drzwiach ideogram - wyraz ten oznacza również błysk - albowiem, gdy człowiek spaceruje za drzwiami, możemy dostrzec go tylko w błysku księżyca. Dwa znaki błysku ideogram to iskierka. Umieszczenie w drzwiach znaku rzeczy, tworzy ideogramwłaściciela, szefa, kogoś, kto ma wiele rzeczy ukrytych za drzwiami. Serce zamknięte, jakby za drzwiami, to depresja ideogram. Usta, które przychodzą do czyiś drzwi ideogram to zapytanie. Ucho w drzwiach ideogram to słuchanie.

Przeanalizujmy teraz nieco trudniejszy przykład: ideogram - chory z miłoci. Pierwszy z tych znaków ideogram znaczy: studiować, uczyć się. Składa się on z, łatwo widocznych, dwóch częci: drzewa i oka (czyli kogoś wyglądającego zza drzewa).

Drugi znak ideogram to koncentracja. Również składa się z dwóch znaków prostszych: głowy i serca. Gdy głowa i serce pracują razem, człowiek jest skoncentrowany na tym, co robi.

Trzeci znak ideogram - najbardziej skomplikowany - składa się aż z szeciu częci. Pierwszy znak składowy ideogram odpowiada za zimno. Drugi ideogram to człowiek leżący na ziemi. Razem (ideogram) oznaczają chorego. Kiedy ktoś przez długi czas będzie wystawiony na działanie zimna, a później będzie musiał się położyć, oznacza to, że jest chory. Kolejna częć ideogram to ogień. Kilka tysięcy lat temu ogień rozpalany był szczególnie wtedy, gdy na zewnątrz było zimno, Mamy zatem jedną ideogram osobę ideogram przebywająca w chacie ideogram. Jedynym powodem takiego stanu rzeczy mogło być tylko ogrzanie się przy ognisku. Inny znak oznaczający ogień to ideogram, w tym przypadku chodzi jednak bardziej o światło. W sumie cały znak oznacza stan choroby.

W sumie te trzy znaki dadzą się przedstawić za pomocą następującej opowieści: kto obserwuje z ukrycia ukochaną osobę, koncentruje się na każdym jej ruchu i geście, jest trapiony gorącym, nieuleczalnym pragnieniem bycia razem, płynącym z serca.

Jak widać wśród całego mnóstwa krzaczków można znaleźć pewną logikę. Nie polecam jednak samodzielnej analizy pierwszy raz widzianych znaków. Najszybszym i najpewniejszym sposobem jest jednak skorzystanie ze słownika (np. www.zhongwen.com).

Powyższy tekst jest (bardzo) wolnym tłumaczeniem ciekawej, animowanej prezentacji, którą gorąco wszystkim polecam. Można ją znaleźć pod adresem http://sonicnovel.com/kanji.html.

Powrót do spisu treści


Strona została przygotowana przez Tomasza Grycana.

Wszelkie pytania i uwagi dotyczące serwisu "Neijia" proszę przesyłać na adres:

Uwaga! Zanim wyślesz e-mail, przeczytaj dokładnie F.A.Q.

Powrót do strony głównej.