Kolorowy napis z ideogramami: Świat Nei Jia

NR 13 (SIERPIEŃ 2000)

Broń

MIECZ JAPOŃSKI - KRÓTKA HISTORIA
Janusz Cyl

Miecz w tradycji narodu japońskiego zajmuje miejsce poczesne i szczególne. Jego dzieje sięgają mitologicznego czasu bogów shinto. Z mitu - legendy o powstaniu Japonii dowiadujemy się, że bogini Słońca Amaterasu wysłała swojego wnuka Ninigi, aby ten uporządkował sprawy ziemskie. Na drogę wręczyła mu między innymi wielki miecz, który później odziedziczył Jimmu - pierwszy z bosko-ziemskich władców Japonii. Pewnego razu Jimmu uratował się z płonącego stepu, wycinając swym mieczem trawę wokół siebie. Na pamiątkę tego wydarzenia miecz otrzymał nazwę "trawosiecz". Z biegiem czasu awansował do rangi świętości i stał się jednym z trzech insygniów władzy cesarskiej. Tyle legenda.

Najstarsze miecze znajdowane w grobach, odlane z brązu, miały proste, dwusieczne i tępe głownie. Zdaniem naukowców miały one znaczenie rytualne. Umiejętności wytwarzania mieczy żelaznych, zawdzięczają Japończycy kolejnej fali imigracji ludności z kontynentu. Powstanie pierwszych zakładów mieczniczych datuje się na II-III w. Najstarsze ze znalezionych mieczy miały drewniane pochwy i niewielkie, najczęściej miedziane, jelce tarczowe. Do tej formy miecza powrócą miecznicy w IX i X wieku. Sztuka kucia żelaznych głowni dość szybko zadomowiła się i rozpowszechniła w całej Japonii. Jednak przez kilka następnych stuleci nie zaowocowała postępem ani w konstrukcji, ani w technologii. Miecznicy wciąż sięgają po wzory mieczy chińskich i koreańskich. Szczególnie rozpowszechnione były dwie odmiany prostego miecza - dwusieczny tsurugi, lub ken, oraz jednosieczny chokuto - prosty nóż. Ten ostatni uważany jest za protoplastę sławnych mieczy samurajskich.

Miecze samurajskie
Miecze samurajskie: katana, tamo i wakizashi.
(foto. Karate)

Epoka Nara (650-793) charakteryzuje się pewnym ożywieniem w rozwoju miecznictwa. Powodem jest duże zapotrzebowanie na miecze dla wojska. U schyłku tej epoki działał pierwszy ze znanych z nazwiska, uważany za ojca mieczy japońskich, miecznik imieniem Amokumi. Głownie przez niego wykute stały się prototypem mieczy japońskich. Prace jego kontynuował w następnym stuleciu miecznik Jasutsuno. Mówiąc o epoce Nara, trzeba wspomnieć o jej zafascynowaniu kulturą i sztuką Chin. Wywarło to oczywiście piętno na wytwarzanych w tym okresie mieczach zwłaszcza dworskich. Miecze te o charakterystycznych oprawach noszą nazwę "chińskie tachi".

Następna epoka Heian (794-1191) była dla produkcji mieczy w Japonii przełomowa. Rosnące zapotrzebowanie na miecze stworzyło silny element konkurencyjności dla warsztatów mieczniczych, oraz dla jakości ich wyrobów. Miecznicy korzystają więc z osiągnięć Amakuniego i Jasutsuny w zakresie technologii wytwarzania głowni, sięgają też do starych form miecza i rozwijają je.

W wieku IX pojawiają się lekko wygięte jednosieczne miecze (tachi) o tarczowych jelcach (tsubach), aby w wieku X zdecydowanie ugruntować swoją dominującą pozycję. Stają się one ulubioną bronią kształtującej się warstwy rycerskiej - samurajów. Jak wielkie znaczenie przypisywano jakości miecza, niech świadczy fakt, że sami cesarze, np. Ichijo (987-1012), osobiście czuwali nad pracą dworskich mieczników. Ten gwałtowny rozwój miecznictwa spowodował, że w wieku X ostatecznie ugruntowała się technologia wytwarzania głowni (łączenie różnych gatunków stali) oraz ich forma, która przetrwała do naszych czasów.

Tu dygresja: Wszystkie miecze powstałe od czasów najdawniejszych do wieku X nazywane są koto - mieczami starymi.

U schyłku epoki Heian powstają zalążki sławnych później "pięciu szkół" w prowincjach Bizen, Yamashiro, Yamato, Sagami i Mion. Najsławniejszymi miecznikami tej epoki są Munechika z Kyoto, Tomonari z Bizen i Masakuni z Satsumo.

Kolejna epoka, Kamakura (1192-1336), to szczytowy okres rozwoju rzemiosła mieczniczego. Współzawodnictwo "pięciu szkól" o prymat doprowadza technikę wytwarzania głowni do szczytu doskonałości. Następcom takich mistrzów jak np. Masamune (szkoła Sagami) pozostawało jedynie dorównać poprzednikom. Tak jest przez następne wieki aż po dzień dzisiejszy. Mistrzowie tej sztuki cieszyli się wielkim poważaniem. Cesarz Go-Tobo zafascynowany mieczami sam parał się ich wytwarzaniem. Twierdził, że "jest to zajęcie godne książąt i cesarzy". Ciągnące się w nieskończoność wojny domowe, tak jak poprzednio przyczyniły się do rozkwitu mieczy i ich jakości, tak w następnych stuleciach wpłynęły na wyraźne ich pogorszenie.

Wysoka ranga tego rzemiosła przyciągała rzesze ludzi liczących na łatwy zarobek. Japonia stała się również eksporterem głowni na kontynent.

Wyczerpywały się też rodzime pokłady rudy darniowej (dającej niezwykłej jakości stal - watetsu), co zmusiło Japończyków do importowania stali czy rudy żelaza o znacznie gorszej jakości. Regres ten przypada na epokę Muromachi (1337-1573). Obniżenie jakości mieczy spowodowało, że miecze wyprodukowane między drugą połową XVI w. a rokiem 1868 noszą miano mieczy shinto - mieczy nowych. Są one oczywiście mniej cenione niż miecze koto.

W 1600 r. rozpoczyna się era Edo (1600-1868). Okres pokoju, izolacji od świata i szczytowego rozwoju feudalizmu japońskiego. Czas panowania shogunów z rodu Tokugawa to również czas rozkwitu kultury i sztuki. Długotrwały pokój nie sprzyja rozwojowi broni. Nic więc dziwnego, że miecze z okresu Edo są gorszej jakości niż w epokach minionych. Wytwórcy ich dążą wyraźnie do uczynienia z nich przedmiotu luksusowego. Stąd coraz większy nacisk kładą na dekorację opraw mieczy oraz głowni. Coraz częściej pojawiają się ryte na ich powierzchni smoki, kwiaty czy motywy mitologiczne.

Czy jednak był to okres do końca zły i niekorzystny dla mieczy samurajskich? Chyba jednak nie. Przecież pierwszy shogun Tokugawa Ieyasu napisał w swym testamencie słowa: "Miecz jest duszą samuraja. Jeżeli kto o nim zapomni lub utraci go, nie będzie mu to odpuszczone".

Czyż nie jest to nobilitacja dla miecza? To, co kiedyś było zwyczajem, stało się obowiązującym prawem.

Ten czas wolny od wojen jest jednocześnie okresem rozkwitu sztuki władania mieczem. To w okresie Edo powstały słynne szkoły szermierki zakładane przez wielkich mieczników jak Miyamoto Musashi. To wreszcie w tym właśnie okresie rozpowszechnił się najlepszy z mieczy samurajskich - miecz katana A miecz ten uważany jest za najdoskonalszą broń białą na świecie.

I jeszcze jedna uwaga. Choć kryzys w jakości głowni jest oczywisty i bezsporny, to jednak nie oznacza, że nie wytwarzano nadal mieczy znakomitych. Działali przecież miecznicy, którzy będąc potomkami i spadkobiercami swych wielkich przodków, wytwarzali miecze równie doskonałej jakości jak oni. Wymienić tu można Umatade Myoju (1558-1632), Munechiki z Uyoto, Todayoschi z Bizen (1572-1632), Manekei z Jedo (zm. 1646) czy Kotetsu Okisato z Yedo. Można by te nazwiska mnożyć.

Tak więc często opinie uogólniające zagadnienie bywają czasem krzywdzące dla wielu wspaniałych mistrzów.

Rok 1868 to początek nowej, lecz nie ostatniej karty w dziejach mieczy samurajskich. Rok ten rozpoczyna erę Meiji, oznacza koniec shogunatu i odrodzenie władzy cesarskiej, i wreszcie koniec izolacji Japonii. Młody cesarz Mutsuhito organizuje armię na modłę europejską. Oficerowie przerabiają swe miecze samurajskie na szable w stylu europejskim. W 1877 roku edykt cesarski zakazuje noszenia mieczy i znosi stan samurajski. Jednak wielowiekowa tradycja i przywiązanie zwyciężają. Prawie wszystkie warsztaty uległy likwidacji bądź przestawiły się na inną produkcję. Jednak niewielka ilość mistrzów kontynuuje swą pracę wytwarzając miecze, oficjalnie dla potrzeb świątyń religii Shinto i nieoficjalnie dla ludzi kultywujących samurajskie tradycje.

Miecze samurajskie
Bogato zdobione miecze samurajskie, były używane w walce i przyczyniły się do śmierci wielu wojowników.
(foto. Karate)

Wraz z rodzącą się militarną i ekspansjonistyczną polityką Japonii na progu naszego stulecia odradzają się tradycje samurajskie. Miecz katana pojawił się znów przy boku oficerów jako broń oficjalna. W czasie II wojny światowej pojawił się w rękach oficerów i żołnierzy japońskich na wielu polach bitewnych.

O przywiązaniu Japończyków do tradycji miecza może świadczyć fakt, że do noty japońskiej o przyjęciu kapitulacji po II wojnie światowej załączone było memorandum zawierające prośbę o pozostawieniu oficerom prawa noszenia mieczy.

Dziś miecz stracił swą funkcję użytkową, jednak nadal pozostał bronią. W Japonii trzeba mieć zezwolenie na zakup i posiadanie ostrego miecza.

Obecnie kilkunastu mieczników kontynuuje dawne tradycje. Często są to bezpośredni potomkowie dawnych mistrzów. Broń wytworzona przez najlepszych osiąga wręcz zawrotne ceny.

Miecze powstałe po 1868 roku noszą nazwę shin-shinto - bardzo nowe.

Przedruk z czasopisma "Wojownik" nr 1/1991

Powrót do spisu treści


Strona została przygotowana przez Tomasza Grycana.

Wszelkie pytania i uwagi dotyczące serwisu "Neijia" proszę przesyłać na adres:

Uwaga! Zanim wyślesz e-mail, przeczytaj dokładnie F.A.Q.

Powrót do strony głównej.